Umbria is het groene hart van Italië. Glooiende heuvels, prachtige oude bouwwerken, rustieke gastronomie en wijn. Wijnen uit Umbria hebben niet de status van die uit bijvoorbeeld Piëmonte of Veneto die de marketing wat beter en eerder onder de knie hadden maar het is een streek met een zeer lange wijnhistorie, net als in alle middenlandse zee landen.

Het zijn de Grieken die hiervoor verantwoordelijk zijn. Het woord vino, Latijn visum en vinnen voor de Etrusken komt voort uit het Griekse woord oinois.

In wat tegenwoordig Italië is werd nagenoeg zeker al wijn gemaakt voor de komst van de Grieken maar het zijn de Grieken die met ondermeer rituelen als het ’Simposio’ de status van deze drank verhogen.

Niet alles wat de Grieken deden werd gekopieerd. Waar de Grieken hun druivenstokken vaak als kleine boompjes verbouwden lieten de Etrusken en Romeinen de planten in bomen klimmen. De zogenaamde vite maritata, letterlijk getrouwd. Romeinse landbouwdeskundige Columella beschreef de ‘alberata’ in zijn De re rustica als een voor de druif natuurlijk proces.

Interessant is het feit dat in de zone rond Orvieto in tegenstelling tot andere zones dankzij intensief contact met de Grieken de Griekse manier van druiven verbouwen werd gekopieerd. En het zijn altijd de wijnen uit deze streek geweest die onder de gegoede burgerij en adel een zekere roem hadden.

Het mag duidelijk zijn dat de getrouwde druivelaars wijnen van andere statuur gaven. Reden hiervoor is dat dit met name in centraal Umbria gehanteerde systeem extreem complex is. Je moet immers twee planten onder controle houden. De boom, iepen (l’olmo), esdoorn (acero) maar ook populieren en fruitbomen. Objectief was natuurlijk een zo groot mogelijke productie, het concept dat een grote kwantiteit de kwaliteit nadelig beïnvloed was waarschijnlijk als niet al onbekend iets wat men zich niet kon veroorloven. Wijn bracht naast plezier immers ook broodnodige calorieën. Het alberata systeem was uitermate geschikt voor vlak gelegen velden. Het feit dat men agricultuur bedreef in zones waar het gemakkelijk werken was, vlakker gelegen delen land, hielp natuurlijk bij de verspreiding van dit systeem.

Ook het feit dat dit systeem het mogelijk maakte verschillende gewassen samen te verbouwen hielp. Groenten of graan tussen de bomen en druiven. Italië kende tot mid 1800 maar ook later deelpacht met autosufficientie voorop wat betekende dat diversificatie van landbouw gewassen onvermijdelijk was. L’alberata was als gezegd een prima systeem hiervoor.

Opmerkelijk is dat ondanks een meer Grieks georiënteerde manier van druiventeelt.

Voor bijzondere foto’s van vroeger: https://www.muvit.it/viticoltura/ Onderaan de pagina.

Het prachtige heuvelachtige landschap van Umbrië

In het Zuiden (Puglia) kwam de ontwikkeling van grootschalige wijnproductie pas op gang kwam met de vraag naar wijn. Niet om te bottelen maar als wijnen om magere wijn uit meer noordelijk gelegen delen een boost te geven omdat het feudale systeem daar langer stand hield.

Sinds de oudheid tot ver in 1900 was het landschap in Umbria een deken van vite maritata, ook in delen waar tegenwoordig weinig wijnbouw plaatsvindt. Zones rond Perugia met name het noordelijk gelegen deel langs de Tiber, maar ook rond Foligno, Terni en Spoleto.

L’alberata hielp niet om goed gerijpte druiven te verkrijgen omdat het blad van de bomen de druiven vaak bedekte en het terrein onder de bomen een wirwar van wortels en struiken was. De deelpacht hielp ook niet. Een deel van de productie ging naar de leenheer en de pachter probeerde natuurlijk niet meer zware arbeid te verrichten dan noodzakelijk om zichzelf en familie te voorzien. De leenheer op zijn beurt bespaarde waar mogelijk, vooruitgang was niets dan een illusie.

In het nabij gelegen Toscane zagen enkele verlichte rijke landbezitters als Antinori en Ricasoli toekomst in de wijnbouw, de bevolking nam immers toe en velen trokken naar de steden. De investeringen van weleer hebben mede tot de huidige roem van Toscane geleid. Ook in Umbria werd wel geëxperimenteerd maar niet op hetzelfde niveau wat velen deed geloven dat het, Orvieto daargelaten, lastig was om wijn te maken in Umbria. Het leenstelsel hielp als gezegd ook niet. Er bestaat zelfs een onderzoek van uit 1884 waar de druiventeelt in Umbria als meest achtergestelde onderdeel van de landbouw werd bestempeld. Maar de economie groeit en langzaamaan worden veranderingen doorgevoerd. Zo ontstaan er de coöperaties van druiventelers die samen kantines voor vinificatie opzetten om de kosten te spreiden en expertise in te huren. Deze ‘cantine sociali’ bestaan tot op de dag van vandaag.

Ook doen fungiciden, kunstmest en andere innovaties hun intrede. De nieuwe kennis wordt veelal verspreid via de volksalmanakken. Advertenties voor chemie naast maan- en zaaikalenders gebaseerd op oude wijsheden. Tegen de phyloxera plaag helpt geen van beiden. Wat opmerkelijk genoeg wel enigszins helpt zijn de vite maritate. Het samengegroeide ondoordringbare wortelstelsel van boom en wijnrank vormen voor de parasiet een moeilijk te nemen hindernis om bij jonge wortels te komen. De enige zones waar veel schade wordt veroorzaakt zijn de dichtgeplakte zones rond Gubbio, Perugia, Valfabbrica en Terni. Hier gaat de boel op de schop en wordt meestens niet herplant.

De wijnbouw werd ook niet geholpen door de opkomst van het fascisme in de jaren ’30. De voorkeur voor graanbouw reed de initiatieven ter bevordering van wijnbouw in de wielen. Uitzondering is de homologatie van de zone rond Orvieto en de verkoop eind jaren ’30 van Castello della Sala aan Antinori.

De prachtige maar onwerkbare vite maritata vinden hun eind rond de jaren ’50/’60 en worden vervangen door systemen die meer op kwaliteit dan kwantiteit zijn gericht. Met mazzel komt men, helaas zelden, nog wel eens een overblijfsel uit vergane tijden tegen in het prachtige umbrische landschap.

Wat men makkelijker tegenkomt zijn verleidelijke natuurwijnen van vooruitstrevende natuurlijke producenten als Raina van Francesco Mariani en niche producent Marco Merli.

We kregen net een nieuwe zending binnen met ondermeer Peschiera, Rosso della Gobba, Tristo Bianco en Marco’s befaamde blue label. De wijnen van Marco of Raina proberen? We hebben van zowel van Raina als Marco een box die wat voordeliger uitvalt dan losse flessen:

Raina Box: https://www.vinopertutti.nl/raina-box/

Marco Merli Box: https://www.vinopertutti.nl/marco-merli-box